Fikri Mülkiyet Hukuku

Fikri Mülkiyet Hukuku

"Fikri Mülkiyet Hukuku", iktisadi değer taşıyan fikri emek ürünlerini koruyan bir hukuk dalıdır. Bu hukuk dalı, sanatsal ifadelerin ve yaratıcılığın yasal olarak korunmasını amaçlayan ve bilgisayar programları ile veri tabanlarını da içeren "Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku"nu, icat edilen yeni teknolojilere ve usullere hukuki güvence sağlayan "Patent Hukuku"nu, görme duyusu ile algılanan ve kişide estetik bir etki yaratan şekil, desen, renk veya bunların birleşimlerini koruyan "Endüstriyel Tasarım Hukuku"nu, ticari sembol ve şekillerin haksız kullanımlarını önleyici hukuki kuralları düzenleyen "Marka Hukuku"nu ve bunların yanında "yarı iletkenlerin topoğrafyaları"nı, "alan adları"nı, "coğrafi ad ve işaretleri" ve "açıklanmamış bilgileri" kapsamaktadır. Bununla birlikte gerek uygulamada gerekse doktrinde Fikir ve Sanat Eserleri üzerindeki haklar "Fikri Haklar" olarak, bunun dışında kalan diğer fikri ürünler üzerindeki haklar ise "Sınai Haklar" olarak anılmaktadır.

Fikir ve Sanat Eserleri açısından ülkemizdeki ilk yasal düzenleme 1856 Islahat Fermanından beş ay sonra çıkan bir matbaa nizamnamesidir. 1857 yılında çıkan ilk nizamname imtiyaz usulüne son vermiş, ancak yazarların haklarına da ileri ölçüde koruma sağlanmıştır. 1872 tarihinde çıkarılan nizamname ile yazarlar bakımından koruma süresi 45 yıla çıkarılmıştır. İkinci meşrutiyet döneminde, ilk esaslı kanun olan "Hakkı Telif Kanunu" 8 Mayıs 1910 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanunu, 1 Ocak1952 tarihinde yürürlüğe giren 5846 sayılı "Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu" takip etmiştir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, "telif hakkı" terimini kullanmaktan vazgeçip, bunun yerine "fikri hak" terimini benimsediyse de, uygulamada yerleşen "telif" kelimesi günümüze dek kullanılmaya devam ede gelmiştir.

Sınai Haklar alanında ilk kanunlaşma hareketi ise markalar alanında gerçekleşmiştir. Nitekim markalar ile ilgili ilk yasal düzenleme, İngiltere'de Kral III. Henry zamanında 1266 yılında çıkarılan bir kanun ile olmuştur. Bu Kanun'a göre her fırıncının ekmeği üzerinde bir markasının bulunması zorunludur. İngiltere'de 1373'te çıkarılan kararname ile de Londra şişe yapımcılarına ürünleri üzerinde ferdi markalarını uygulama zorunluluğu getirilmiştir.

Patentler bakımındansa ilk imtiyazın 13. yy'da Alman madencilere verildiği iddia edilmektedir. Buluş sahibinin haklarına ilişkin ilk yasal düzenleme ise 15. yy'da Venedik'te yapılmış, taklit edilmeye karşı 10 yıllık koruma öngörülmüştür. Fransa'da ilk patent kanunu Fransız ihtilalinin sonucu olarak 1791 yılında yürürlüğe girmiş, bu kanunu Osmanlı İhtira Beratı Kanununun mehazı olan 1844 tarihli kanun izlemiştir.